خلاء سبکشناسی در رویکردهای هنری معاصر با غلبه عنصر خط به بهانه برگزاری نمایشگاه سپید بر سپید 2 ، کوروش قاضی مراد

دکتر کاظم خراسانی / عضو هیات علمی دانشگاه

کوروش قاضی مراد با برگزاری نمایشگاه خیال سپید، سپید بر سپید 2 در خانه نگار چهارده در آبان 1396، برخوردی متفاوت از کاربرد خط ابداعی خود، سریر را، در خلق آثار هنری به نمایش گذاشت. وی تاکید دارد که این نوشتار جدید در ردیف خطوط گرافیکی نیست، بلکه لحن شخصی و هنرمندانه او را منعکس میکند. انگیزه وی از خلق این خط تاکید بر تفاوت های شخصی وی در زمینه خوشنویسی بوده است. به اعتقاد او شخصیت هر فرد در خط و خوشنویسی او نهفته است. وی در این نمایشگاه خط سریر را با متریالهای متفاوتی چون گچ، پارچه و آینه به نمایش گذاشته بود (تصویر 1). به گفته او این نوع برخورد با خط حاصل خاطرات کودکی او بوده و به دنبال تداعی هر آن چیزی است که مخاطب بخواهد از این آثار برداشت کند. کاربرد رنگ سفید و آینه فرصت مناسبی برای آزادی ذهن مخاطب فراهم کرده است. اما نکته حائز اهمیت در عنوان این نمایشگاه, عدم مشخص بودن ژانر هنری بود. هیچ عنوان مشخصی در قالب نمایشگاه نقاشی، خط، نقاشیخط یا … برای این رویداد انتخاب نشده بود (تصویر 2).
قاضیمراد نشانههایی تجسمی آشنا در هنر معاصر را در کنار نشانههای زبانی در اختیار مخاطبان ایرانیاش قرار داده بود. خطوط او در این آثار با وجود برخورد انتزاعی هنوز هویت خط را حفظ کرده و در نگاه اول برداشت نوشتاری خود را به مخاطب القا میکنند (تصویر 3). مفهومگرایی در سخنان و نیز نمونه آثار قاضی مراد نشان از این دارد که او در جریان هنر پستمدرن قرار گرفته است. عمدهترین ویژگی نمایان پستمدرنیسم این است که آگاهانه به سوی هنرهای پیشین باز میگردد (جنسن، 1379: 61). بهرهبرداری از خط حتی اگر کاملاً سنتی نباشد و لحن آن متناسب با ضائقه هنرمند تغییر کرده باشد، نوعی جریان بهره برداری آگاهانه از هنرهای پیشین محسوب میشود. شباهت برخی آثار این نمایشگاه به لحاظ رنگ و بافت به خوشنویسی ناخنی (تصویر4 و 5)، یکی دیگر از نشانههای رویکرد آثار به هنر گذشتگان است. اما جدا از ایده، مواد استفاده شده در این آثار کاملاً رویکردی مدرن در هنرهای تجسمی را عرضه میکنند. آنجا که مرز نقاشی و هنر مجسمه و نقش برجسته شکسته میشود و نمیتوان به تعاریف سنتی از این هنرها بسنده کرد. شاید به همین دلیل از عنوان کردن هرگونه ژانری برای این آثار پرهیز شده بود. قاضی مراد نیز بر نقاشیخط نبودن این آثار تاکید دارد. وی آثارش را صرفاً رویکردی تازه به خط ابداعی خود میداند و نامی خاص بر آثارش نمیگذارد. اما آیا پرهیز از عنوان به نوعی پرهیز از سبکشناسی اثر نیست؟ چگونه میتوان در مورد آثاری که امکان قرار دادنشان در ژانر و جریان هنری خاصی وجود ندارد، بحث و بررسی منتقدانه انجام داد؟ در چنین شرایطی معیار نقد را چگونه باید تعیین کرد؟

نمیتوان این نمونه آثار را خطاطی دانست. زیرا خوانایی در این آثار اهمیت ندارد. اما هنر خوشنویسی میتواند از بار معنایی رها باشد. در این هنر زیباییشناسی حروف و التذاذ بصری در اولویت هستند. بسیاری نمونههای آثار سیاه مشق قدمای خوشنویسی این امر را اثبات میکنند (تصویر6). اما آثار قاضیمراد به لحاظ مواد مصرفی در دستهبندی اثر خوشنویسی صرف نیز قرار نمیگیرند. با وجود نو و بدیع نبودن کاربرد ترکیبی گچ و آینه در خلق آثار هنری، وجود عناصر نوشتاری سریر در آثار قاضی مراد نوعی برداشت شخصی و جدید از این متریالهای هنری را عرضه میکند. با توجه به شکستن مرزهای هنر نقاشی در دوران معاصر و بهرهبرداری از مواد نامتعارف نسبت به نقاشی کلاسیک، میتوان گستره وسیعتری از آثار تجسمی را در محدوده نقاشی قرار داد. اما ارزش فرهنگی خوشنویسی نزد ایرانیان به گونهای نیست که آثاری که از عناصر تجسمی خط بهره میگیرند را به راحتی از جرگه خوشنویسی خارج دانسته و صرفاً نقاشی و یا هر نوع ژانر دیگری تلقی نمایند. در چنین شرایطی وجود عنوانی مشخص برای دستهبندی آثاری که با رعایت گذارههای هنر معاصر، خط و خوشنویسی را به عنوان عامل اصلی انتقال ایده خود در اثر تجسمی دو بعدی مورد استفاده قرار میدهند ضروری است. در چنی شرایطی خلاء برخورد تئوریک و مناسب با جریانهای هنر معاصر ایران به چشم میخورد. به گونهای که هنرمندی که آثاری با ویژگیهای هنر معاصر عرضه میکند از نامیدن آثارش در قالب ژانری خاص پرهیز دارد. به عنوان نمونه با وجود استعمال واژه نقاشیخط در جریانهای هنر معاصر ایران در مورد آثاری دو بعدی که خط را عنصر اصلی انتقال ایده تجسمی خود قرار میدهند، هنوز تعریف سبکشناسانه مشخصی وجود ندارد. به نظر میرسد برای داشتن برخوردی نقادانه نسبت به آثاری که از خوشنویسی و خط بهره برداری میکنند، نیازمند برخوردی آکادمیک و سبکشناسانه هستیم تا امکان مشخص نمودن سره از ناسره را فراهم آورد.
تصاویر:

تصویر 1:

نمایی از نمایشگاه سپید بر سپید، ماخذ: نگارنده

تصویر 2:

پوستر نمایشگاه خیال سپید، ماخذ: www.galleryinfo.ir
تصویر 3:

دریافت حس نگارشی فرمهای مورد استفاده هنرمند در نمایشگاه خیال سپید، ماخذ نگارنده

تصویر 4:

نمونه خط ناخنی، ماخذ: cdninstagram.com.www
تصویر 5:

نمونه ای از اثر قاضی مراد با نمایی مشابه سبک خط ناخنی، ماخذ: نگارنده
تصویر 6:

نمونه ای از سیاه مشق. ماخذ: www.30ahmashgh.blog.ir
منابع:
-جنسن، آنتونی اف (1379) پست مدرنیسم: هنر پست-مدرن، ترجمه مجید گودرزی، تهران: نشر عصر هنر
-www.roozrang.com
– www.cdninstagram.com
– www.30ahmashgh.blog.ir
-www.galleryinfo.ir